Poniższy tekst proszę potraktować jako zachętę i wstęp do lektury zbioru esejów Debates in the Digital Humanities pod redakcją Matthew K. Golda, wydanego w 2012 przez University of Minnesota Press. Antologia ta została także opublikowana w nieco rozszerzonej formie jako tekst „open access”, który dostępny jest tutaj.

Digital humanities (w skrócie DH), czy też humanistyka cyfrowa jest relatywnie nową dziedziną, która zdobywa coraz większą popularność w świecie akademickim. Artykuł w angielskiej Wikipedii podaje bardzo zgrabną definicję DH, do której odsyłam zainteresowanych. W skrócie, humanistyka cyfrowa, jest obszarem badań, nauczania i tworzenia łączącego technologie informatyczne i dyscypliny humanistyczne. Obejmuje ona działalność od kuracji kolekcji cyfrowych w sieci po eksplorację danych dokonywaną na wielkich zbiorach. DH stara się połączyć warsztat tradycyjnych dyscyplin humanistycznych (takich jak historia, filozofia, językoznastwo, nauka o literaturze, sztuce, muzyce, itd.) z narzędziami informatycznymi takimi jak wizualizacja danych, pozyskiwanie danych, eksploracja danych i tekstu, statystyka czy publikacja elektroniczna.

Trudno oprzeć się entuzjazmowi praktyków humanistyki cyfrowej, którzy wierzą, że skrzyżowanie nauk humanistycznych z technologią komputerową przyniesie nowy renesans tychże nauk. Twierdzą, że nowe narzędzia pozwolą badaczom znaleźć odpowiedź na istniejące pytania i pozwolą zweryfikować dotychczasowe teorie. Jest wiele przykładów, które mogą świadczyć o sukcesach DH. Text Encoding Initiative, czyli standard elektronicznej reprezentacji tekstu wraz z informacją o jego treści jest jednym z kluczowych osiągnięć środowiska DH. Dużym odzewem cieszą się także takie inicjatywy jak Orlando Project (ogromna w skali baza tekstów przygotowanych dla naukowców badających literaturę pisaną przez kobiety w Wielkiej Brytanii na przestrzeni wieków), czy The William Blake Archive (cyfrowa kolekcja szczegółowo anotowanych edycji pism i prac plastycznych W. Blake'a). Bardzo obiecujące są eksperymenty wykorzystujące GIS do wizualizacji danych geograficznych, gry wirtualne i multimedia, technologie e-learningowe. Ze względu zakres specjalizacji wymaganych w DH, niemalże niemożliwe jest, aby prace na tym polu wykonywane były przez indywidualne osoby. Zwykle projekty prowadzone są przez zespoły składające się z naukowców, informatyków, bibliotekarzy, archiwistów, statystyków i innych specjalistów.

Środowisko humanistyki cyfrowej nadal jest na etapie eksperymentowania i wypracowywania odpowiednich metod i narzędzi. Krytyczne głosy przeciwko możliwościom jakie stwarza DH są często uzasadnione i ważkie. Argumentem, który do mnie najbardziej przemawia jest ten, że wszystkie technologiczne narzędzia wykorzystywane w DH wywodzą się z kompletnie różnych dziedzin, których podstawowe założenia stoją często w sprzeczności z humanistyką. Mechanistyczne, ilościowe i redukcyjne techniki wykluczają metodologie humanistyczne, bo opierą się na założeniu, że badane obiekty są samowyjaśniające, ahistoryczne i autonomiczne. Dla przykładu, projekt, który w wizualny sposób na mapie Google Dublina pokazuje wszystkie lokalizacje pojawiające się w Ulissesie Jamesa Joyce’a niszczy metaforyczne i aluzyjne użycie miejsc w powieści.

Mimo wszelakich problemów metodologicznych humanistyki cyfrowej, często naiwnemu podejściu do używanych narzędzi, czy też nieufności do tego typu eksperymentacji w samym środowisku akademickim, budzi ona zainteresowanie i nadzieję na rozwój. Przyłączanie się kolejnych uczelni do ruchu DH, nowe konferencje, popularność periodyków skierowane do praktyków DH świadczą, że dziedzina ta ma duży potencjał. W październiku 2012 w Lublinie odbyła się pierwsza polska konferencja poświęcona humanistyce cyfrowej, a jej uwieńczeniem jest powstanie publikacji Zwrot cyfrowy w humanistyce, do lektury której zachęcam. New York Times opublikował także w 2011 roku serię artykułów na temat DH, zatytułowaną Humanities 2.0, która doskonale przedstawia stan badań i projektów na tym polu.

Kilka kolejnych projektów godnych uwagi:

Republic of Letters

Rossetti Archive

Whitman Archive

Tomasz Kalata

Artykuł ukazał się 5 września 2013 w Blogu archiwistów i bibliotekarzy Instytutu Piłsudskiego

Tomasz Kalata jest bibliotekarzem i archiwistą, pracuje w New York Public Library i jest członkiem Rady Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce. Jest wychowankiem Uniwersytetu Jagiellońskiego i Pratt Institute w Nowym Jorku; ma szerokie zainteresowania w zakresie archiwistyki i bibliotekoznawstwa, działał również jako wolontariusz w Polskim Instytucie Naukowym i w Instytucie Piłsudskiego.

Źródło: http://www.archiwa.net