Zabezpieczenie biblioteki i archiwum domowego

 

10 najczęściej zadawanych pytań 

1. W jakich warunkach należy przechowywać dokumenty i książki w domu?

Zalecane warunki przechowywania papieru w archiwach, bibliotekach i muzeach to stabilna temperatura około 16-18 oC i wilgotność względna (RH) pomiędzy 45 a 55%. Ten "idealny" klimat trudno utrzymać w domu. Jednak za pomocą prostych działań możemy stworzyć na tyle dobre warunki, na ile to możliwe. Wysuszanie powietrza przez centralne ogrzewanie możemy ograniczyć stosując nawilżacz powietrza. Temperatura w pomieszczeniu nie powinna przekraczać 21 oC. W czasie lata, gdy jest szczególnie gorąco, zaleca się w miarę możliwości zamykanie drzwi, okien i zasłanianie zasłon. W żadnym razie nie wolno wieszać grafik, rysunków lub map na wilgotnych ścianach, ani ustawiać przy nich pudeł z książkami. Nie należy instalować półek z książkami w pobliżu kaloryferów. Chronić książki, dokumenty, rysunki i mapy przed bezpośrednim działaniem światła słonecznego oraz nie oświetlać oprawionych obiektów na papierze punktowym światłem. Zarówno światło słoneczne, jak i sztuczne zawierają promieniowanie ultrafioletowe i emitują ciepło. Oba te czynniki są szkodliwe dla papieru.

 

2. Jakie materiały są najlepsze do przechowywania dokumentów?

Odradza się używanie syntetycznych koszulek zawierających plastyfikatory. Należy unikać tekturowych segregatorów i pudeł zawierających kwas i ligninę (ścier drzewny). Najlepiej przechowywać dokumenty w opakowaniach przeznaczonych specjalnie do tego celu z materiałów alkalicznych. Powinniśmy usunąć z dokumentów wszystkie spinacze biurowe i metalowe zszywki, które rdzewieją i uszkadzają papier. Należy zadbać o to, aby oprawione grafiki i rysunki otrzymały bezkwasowe passe-partout.

 

3. Jak obchodzić się ze starą książką?

Jeśli książka lub księga archiwalna nie otwiera się łatwo, nigdy nie należy robić tego na siłę. W takim przypadku zaleca się otwarcie tomu w pozycji litery V i oparcie okładek na dwóch zrolowanych kawałkach tkaniny lub innych podpórkach wykonanych np. z gąbki. Pamiętaj, aby grube księgi otwierać pośrodku i dopiero po oparciu okładek przejść do odpowiedniej strony.

4. Jak unikać zniszczenia książek i ksiąg archiwalnych podczas wyciągania ich z półek?

Nigdy nie należy wyjmować książki z półki ciągnąc ją za grzbiet lub górny brzeg grzbietu. Należy wysunąć tom do przodu, popychając go od tyłu palcami ku przodowi, lub cofnąć sąsiadujące tomy popychając je lekko ku tyłowi. Dbając o to, aby książki nie były ułożone na półce zbyt ciasno, umożliwimy wyciąganie ich bez uszkadzania okładek.

 

5. Czy kserowanie/skanowanie książek jest dla nich szkodliwe?

Promieniowanie świetlne nowoczesnych kopiarek w zasadzie nie powinno spowodować zniszczenia papieru podczas jednorazowego działania. Uszkodzeniu może jednak ulec konstrukcja i oprawa książki, jeśli fotokopiowanie/skanowanie wykonywane jest bez szczególnej ostrożności. W żadnym razie nie należy przyciskać rozłożonej cennej książki pokrywą kopiarki/skanera. Zabytkowych książek w ogóle nie należy kserować ani skanować na skanerach płaskich.

 

6.Czym można wyczyścić skórzane i pergaminowe oprawy książkowe?

Konserwacja opraw książkowych powinna być wykonywana wyłącznie przez specjalistów konserwatorów. W razie zastosowania niewłaściwych środków do czyszczenia opraw książkowych, mimo najlepszych chęci, można spowodować zniszczenie skóry i pergaminu. Nigdy nie należy używać domowych środków czyszczących do usuwania plam na oprawach, ani stosować tłuszczy czy wosków (jak wosk pszczeli), pasty do butów, oleju lnianego itp. do opraw książkowych. Konserwator może wskazać odpowiedni produkt.

 

7. Jak naprawić przedarcie papieru?

Wszystkie taśmy samoprzylepne mają ogromną wadę - ich klej powoduje poważne zniszczenia papieru. Podobnie jak w przypadku zniszczeń skóry i pergaminu należy zwrócić się o pomoc do konserwatora.

 

8. Czy moje książki powinny zostać odkwaszone?

Gdy papier jest zbyt kwaśny i zawiera ligninę (ścier drzewny) wtedy żółknie, staje się słaby, łatwo ulega przedarciom. Może on stać się kruchy do tego stopnia, że nie nadaje się już do użytku. Problem ten występuje w papierze XIX i XX wiecznym, a obecnie w papierze książek kieszonkowych i gazetowym. Odpowiednie warunki przechowywania ograniczają ten proces. Kwaśny papier z dużą zawartością ligniny powinien zostać odkwaszony oraz należy wprowadzić rezerwę alkaliczną. Papier książek i dokumentów pochodzących sprzed 1800 roku jest lepszej jakości i często nie wymaga odkwaszenia.

9. Co należy zrobić z dokumentami i książkami zaatakowanymi przez owady i pleśń?

Atak pleśni najbardziej zagraża dokumentom i książkom mokrym lub wilgotnym. Zamoczone woluminy powinny być wysuszone tak szybko, jak to możliwe. W przypadku, gdy tylko kilka książek uległo zamoczeniu, najprostszym działaniem jest wysuszenie otwartych woluminów strumieniem powietrza i zastosowanie wentylatorów powodujących lekki ruch powietrza. Większe ilości zalanych książek powinny być poddane głębokiemu zamrażaniu tak szybko, jak to możliwe i w późniejszym etapie wysuszone z pominięciem fazy ciekłej (tzw. liofilizacja) - w tym celu należy skontaktować się z profesjonalną firmą. Współczesne papiery o specjalnie wykończonej powierzchni, np. kredowane w wyniku zalania mogą ulec nieodwracalnemu zniszczeniu.

Innym przypadkiem tzw. biodegradacji jest atak owadów. Zjawisko to związane jest z warunkami klimatycznymi i zachowaniem higieny. Dla zwalczania owadów specjalistyczne firmy rozwinęły skuteczne metody. W celu ratowania pojedynczych książek czy dokumentów stosuje się domowe środki zwalczania owadów, zawijając zaatakowane przedmioty w plastykową folię na okres około dwóch tygodni. Należy uważać, aby książki nie zetknęły się bezpośrednio ze środkami owadobójczymi.

Zawsze należy dokładnie sprawdzić dokumenty, które pozyskaliśmy z niepewnego źródła, piwnicy lub strychu, zanim włączymy je do domowego zbioru. Należy upewnić się, że nie są one zaatakowane przez owady lub pleśnie.

 

10. Gdzie mogę oddać moje dokumenty i książki do konserwacji oraz uzyskać profesjonalną poradę?

W celu przeprowadzenia profesjonalnej konserwacji dokumentów czy książek należy zwrócić się do specjalisty konserwatora w danym mieście lub okolicy.

 

Aby uzyskać poradę konserwatora lub informację o producentach i dystrybutorach specjalistycznych materiałów do przechowywania zbiorów można skontaktować się ze specjalistami z Centralnego Laboratorium Konserwacji Archiwaliów w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie, ul. Długa 7, 00-263 Warszawa, tel.: (22) 831 54 91 w. 469, e-mail: clka@agad.gov.pl

 

 

 

Źródło: http://www.archiwa.gov.pl