W związku z panującą współcześnie na rynku pracy sytuacją, która dotyczy również archiwistów, postanowiłem w kilku artykułach przedstawić unormowania prawne, które mogą okazać się przydatne w przypadku spraw związanych z stosunkiem pracy.

W świetle art. 353 Ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Innymi słowy oznacza to, że strony zawierające umowę mogą ułożyć jej treść według swego uznania z zastrzeżeniem, iż treść umowy nie może naruszać przepisów prawa, zasad współżycia społecznego oraz nie może sprzeciwiać się właściwości (istocie) danej umowy. Jest to tzw. zasada swobody umów zapisana w cytowanym artykule.

W odniesieniu do rynku pracy zasada ta oznacza, że przedsiębiorca-pracodawca może według swojego uznania zorganizować prowadzoną przez siebie działalność gospodarczą, a także dokonać wyboru formy zatrudnienia osób fizycznych. Równocześnie osoba fizyczna ma swobodę w zakresie wyboru pracy i korzystnej dla niej formy zatrudnienia. Świadczenie pracy może mieć bowiem charakter pracowniczy (tzn. odbywać się w ramach stosunku pracy), jak i niepracowniczy (tzn. praca może być świadczona na podstawie umów cywilnoprawnych). Jednak swoboda przedsiębiorcy, jak i osoby fizycznej, ograniczona jest obowiązującymi przepisami prawa i zasadami współżycia społecznego.

Niestety pozycja pracodawcy w stosunku do pracownika jest zdecydowanie uprzywilejowana, co powoduje iż charakterystyczna dla stosunków cywilnoprawnych zasada swobody umów i równości stron stanowi w stosunkach pracy zjawisko jedynie formalne. Sytuacja powyższa spowodowała wyodrębnienie z ustawodawstwa cywilnego prawa pracy, czego wyrazem było uchwalenie 26 czerwca 1974 r. Kodeksu pracy. Tym samym do systemu prawnego wprowadzono liczne uregulowania ograniczające swobodę kontraktowania przedsiębiorców-pracodawców i wzmacniające pozycję pracownika. Jednocześnie wprowadzono uregulowania zapewniające państwu kontrolę w sferze stosunków pracy (przepisy karne, administracyjne).

Jednak mimo wyodrębnienia się prawa pracy z prawa cywilnego, w dalszym ciągu istnieje potrzeba posiłkowego stosowania przepisów prawa cywilnego w prawie pracy. W świetle art. 300 Kodeksu pracy w sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli oczywiście nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy. Najważniejszymi przepisami Kodeksu cywilnego, z których należy korzystać przy analizowaniu spraw z zakresu prawa pracy, są przepisy dotyczące:
• czynności prawnych;
• wad oświadczeń woli i uchylenia się od ich skutków prawnych;
• umów przedwstępnych;
• przedstawicielstwa;
• dóbr osobistych;

Na zakończenie dodam, iż z cytowanymi ustawami zapoznać się można w Internetowym Systemie Aktów Prawnych pod adresem http://www.sejm.gov.pl/.