Współpraca Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych i podległych jej archiwów państwowych z instytucjami polonijnymi i Polonią
Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych podejmuje od ponad 10 lat szereg inicjatyw w zakresie współpracy ze środowiskami polonijnymi oraz Polakami rozproszonymi w różnych krajach świata. Działania te koncentrują się na następujących formach pomocy dla środowisk polonijnych:
bliższym rozpoznaniu, ewidencjonowaniu i opisaniu zbiorów polonijnych, jak też ich należytym opracowaniu, zabezpieczeniu oraz udostępnieniu wszystkim zainteresowanym;
udzielaniu fachowego doradztwa przy opracowywaniu, komputeryzacji oraz konserwacji zbiorów;
szkoleniu w kraju stażystów z poszczególnych ośrodków polonijnych,
przygotowywaniu poradników oraz publikacji promujących wiedzę o polskich ośrodkach emigracyjnych i ich zbiorach.
Wsparcie to jest adresowane do wszystkich instytucji polskich istniejących na obczyźnie i gromadzących ważne dla polskiej historii pamiątki narodowe, zwłaszcza zaś archiwalia.
W Europie zachodniej oraz na terenie obu Ameryk istnieją od II polowy XIX w. dobrze zorganizowane społeczności polskich emigrantów. W ciągu ostatnich dwóch stuleci zdołały one zgromadzić znaczący dorobek kulturalny, na który składają się m. in. materiały dokumentujące historię i działalność polskiej diaspory. Współpracę z tymi środowiskami ułatwia znacznie działalność licznych organizacji i stowarzyszeń polskich, które po 1989 r. zaczęły szukać wsparcia i różnych form współdziałania z instytucjami krajowymi.
Otwarcie środowisk polonijnych na kraj umożliwiło zorganizowanie przez NDAP konkretnej pomocy w porządkowaniu zbiorów archiwalnych przechowywanych poza Polską, jak też kształceniu fachowej kadry dla instytucji polonijnych. Od 1997 r. NDAP regularnie deleguje pracowników archiwów państwowych do porządkowania i komputeryzowania zasobów archiwalnych najważniejszych instytucji polskich i polonijnych. Działania te wspierane były początkowo głównie przez Fundację Kościuszkowską z Nowego Jorku, która przeznaczała środki finansowe na pobyty pracowników archiwów państwowych poza krajem. Od 2006 r. we współfinansowanie tej formy współpracy włączyło się MKiDN. Znaczące kwoty finansowe zostały przeznaczone na prace archiwalne w instytucjach polskich poza krajem w ramach programu operacyjnego Dziedzictwo kulturowe. W latach 2007-2011 skierowano do prac w instytucjach polonijnych około 100 wykwalifikowanych archiwistów z kraju. Pomocą objętych zostało łącznie ponad 20 instytucji, zlokalizowanych w Europie oraz krajach obu Ameryk.
Jednym z rozwijających się w ostatnich latach obszarów działania we współpracy NDAP z Polonią na Zachodzie jest pozyskiwanie archiwaliów od Polaków zamieszkałych poza granicami kraju, najczęściej w formie darów do zasobów archiwów państwowych. W ostatnich latach przejęto tą drogą m.in. archiwum Janusza Zawodnego, oficera AK; spuściznę Jana Kwapińskiego, wicepremiera Rządu na Emigracji, spuściznę premiera rządu na wychodźstwie Antoniego Pająka, kolekcję płk. Białkiewicza z Londynu, spuściznę Stanisława hr. Grocholskiego z Valduc pod Brukselą, materiały archiwalne Stefana i Zofii Korbońskich z Waszyngtonu.
Archiwa państwowe w kraju przyjmują stażystów, wysyłanych przez ośrodki polonijne w celu zdobycia fachowej wiedzy o archiwach i zasobach archiwalnych, jak też metodach pracy stosowanych przez placówki krajowe. Z tej formy pomocy skorzystali dotychczas przedstawiciele Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, Muzeum i Archiwum Polonii Węgierskiej, reprezentant polskiego ośrodka z departmanetu Pa-de-Calais we Francji, Muzeum Polskiego w Rapperswilu, Archiwum Polonii w Orchard Lake, Biblioteki Polskiej im. I. Domeyki w Argentynie.
Ważną formą ratowania polskich zbiorów poza krajem są programy dotyczące konserwacji i mikrofilmowania oraz digitalizacji polskich zasobów archiwalnych przechowywanych w instytucjach polonijnych. W latach 2006-2011 r. zrealizowano kilka znaczących przedsięwzięć:
konserwacja, mikrofilmowanie i skanowanie unikalnej kolekcji akt trzech powstań śląskich, przechowywanej w Instytucie Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku. Poza przeprowadzeniem zabiegów konserwatorskich, zmikrofilmowaniem i digitalizacją zespołu, w ramach projektu powstała komputerowa baza danych, zawierająca krótkie biogramy powstańców śląskich, które będą sukcesywnie udostępnione on line.
konserwacja, zabezpieczenie i digitalizacji zespołu Izby Obrachunkowej Powstania Styczniowego ze zbiorów Biblioteki Polskiej w Paryżu. Zabezpieczono i zeskanowano ponad 14 tys. dokumentów archiwalnych, które dotyczą jednego z ważniejszych w polskiej historii najnowszej wydarzenia, jakim było w latach 1863-1864 powstanie styczniowe.
digitalizacja nagrań, przewiezionych do kraju w czerwcu 2009 r. z Ośrodka OO. Pallotynów w Paryżu. Materiały te powstały w wyniku działalności Centrum Dialogu założonego przez ks. Józefa Sadzika w 1973 r. i będącego ośrodkiem polskiego życia intelektualnego i duszpasterskiego w Paryżu. W latach 2009-2011 wykonano cyfrowe kopie zbioru nagrań z wybitnymi działaczami opozycji demokratycznej w PRL obejmującego ponad 400 j.a.
program zabezpieczenia bezcennych zbiorów archiwalnych oraz bibliotecznych, przechowywanych w Maisons Laffitte pod Paryżem, realizowany od 2009 r. (termin zakończenia prac planowany w 2012 r.) we współpracy z Biblioteką Narodową i Stowarzyszeniem Instytutu Literackiego "Kultura" ze środków finansowych Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Formą promocji ośrodków polonijnych i ich zbiorów jest stopniowy proces włączania ich przez NDAP do komputerowego systemu informacji archiwalnej w kraju. W tym celu NDAP udostępnia bezpłatnie instytucjom polskim poza krajem bazy danych, funkcjonujące w polskich archiwach państwowych (SEZAM do całościowej ewidencji zasobu archiwalnego oraz IZA do szczegółowego opisu poszczególnych kolekcji i zespołów archiwalnych). Wyjeżdzający do ośrodków polonijnych archiwiści prowadzą szkolenia z zakresu obsługi tych baz oraz wspomagają miejscowe kadry we wprowadzaniu danych.
Obecnie w serwisie internetowym www.archiwa.gov.pl udostępniono informacje o zasobach archiwalnych 5 ośrodków polonijnych: Instytutu Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku, Instytutu Józefa Piłsudskiego w Londynie, Polskiego Instytutu Naukowego w Nowym Jorku, Archiwum Polonii w Orchard Lake oraz Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce.
Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych współpracuje z Polonią nie tylko w ramach bezpośrednich kontaktów z poszczególnymi placówkami, lecz także w ramach większych gremiów, skupiających przedstawicieli polskiej emigracji. Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych wspiera działania Rady Dziedzictwa Archiwalnego, powołanej w 1998 r. decyzją Ministra Edukacji Narodowej. Obecnie tworzą ją reprezentanci najważniejszych polskich ośrodków emigracyjnych oraz przedstawiciele instytucji w kraju, których zamiarem jest niesienie różnych form pomocy Polonii. NDAP udziela pomocy w realizacji statutowych zadań Rady, głównie przez wydawanie wspólnych publikacji (m. in. Polskie instytucje za granicą. Przewodnik po zbiorach archiwalnych, Warszawa 2004), świadczenie fachowej pomocy doradczej w opracowywaniu zbiorów, szkolenie stażystów z instytucji polonijnych w polskich archiwach państwowych.
Z Radą współpracuje też drugie ważne gremium, jednoczące wszystkie placówki polonijne, jakim jest Stała Konferencja Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie, istniejąca od 1978 r. Odbywające się corocznie spotkania tej organizacji są platformą wymiany informacji, doświadczeń oraz dają możliwość przedyskutowania planów współpracy między Polonią a instytucjami w kraju. Od kilku lat w posiedzeniach tych uczestniczy regularnie Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych.
Źródło: http://www.archiwa.gov.pl
